MAKALAH BUDAYA SUNDA

MAKALAH BUDAYA SUNDA

MAKALAH BUDAYA SUNDA

BAB I
BUBUKA

A. Kasang Tukang

Pakasaban mangrupa salasahiji unsur kabudayaan anu teu bisa dileungitkeun. Pakasaban di Kampung Baduy loba pisan hubunganna jeung alam. Masarakat Baduy mikir, yén kumaha carana bisa hirup, bisa digawé tampa ngarusak alam. Umumna hasil tatanén di masarakat Kanékés téh pikeun nyumponan kahirupan sapopoé. Jadi kacida pentingna pakasaban pikeun urang Kanékés hususna, masarakat umumna.

B. Rumusan Masalah

·           Naon nu dimaksud tatanén téh?

·           Kumaha sistim tatanén nu aya di Kampung Naga?

·           Kumaha sistim tatanén nu aya di urang Kanékés atawa masarakat Baduy?

C. Tujuan

·           Maham kana unsur kabudayaan

·           Weruh kana istilah tatanén

·           Weruh kana sistim tatanén nu aya di kampung batur, nyaéta kampung Naga jeung Kampung Baduy

BAB II
LANDASAN TIORI

Tatanén asal kecap tina tani anu hartina tatanian, ngalaman parobahan morfologis jadi kecap tatanén. Tatanén atawa tani, mangrupa hiji tempat pikeun melak tutuwuhan. Tatanén leuwih museur kna sawah atawa melak paré, aya ogé kecap tatanén anu dipaké  pikeun ngebon.

Tatanén mangrupa pakasaban utama masarakat Jawa Barat hususna, indonesia umumna. Unggal wewengkon di Jawa Barat boga istilah-istilah anu sarua tapi ngandung harti anu béda, aya aogé anu hartina sarua tapi istilah anu digunakeunna béda.

Dina unggal sistem tatanén merlukeun téhnik-téhnik anu husus sangkan dina proses melak ogé ngurusna tarapti sarta hasil anu mucekil.

Tatanén nyaéta sagalarupa kagiatan anu aya patalina jeung tani. Tatanén éta dilakukeun di sawah kalawan ngagunakeun pakakas anu ngrojong kana lumangsungna éta kagiatan. Pikeun masarakat Jawa Barat umumna, tatanén téh lain mangrupa kagiatan anu anyar, tapi kagiatan éta téh geus mangrupa hiji kagiatan anu utama dina kahirupan sapopoé, salian ti éta sabagéan gedé masarakat salaku patani.

Tatanén mangrupa hiji pakasaban nu utama dina kahirupan manusa, di sababaraha wilayah nu aya di bumi ieu geus ngalaman hiji prosés kamajuan nu cukup panjang dina sajarah kahirupan umat manusa. Prosés kamajuan éta sacara hipotesis bisa ngungkabkeun yén mangsa kahiji usaha manusa mertahankeun jeung nyumponan pangabutuh dina kahirupan di dunya ieu, ngusahakeun ngumpulkeun hasil bumi jeung moro sato di sabudeureun tempat maranéhna cicing (Ekadjati, 1980:165). Jadi, hipotésis nurutkeun Ekadjati nya éta nyebutkeun yén kahirupan manusa dina nyumponan pangabutuhna ku cara ngumpulkeun hasil bumi jeung moro sato. Danasasmita (2003:39) nétélakeun yén dina carita parahyangan téh teu aya husus istilah patani, tapi pahuma. Legénda ngeunaan pancakusika nuduhkeun aweuhan kabudayaan huma, lantaran dulur-dulur wretikandayun téh jaba tinu jadi padagang, nu tiluan deui mah nya jadi pahuma, panyadap jeung panggerep (tukang moro).

Saterusna dina ahir abad ka-19 kagiatan éta mimiti leungit luyu jeung kamajuan jaman, masarakat mimiti wanoh kana kagiatan sistem bercocok tanam. Kagiatan éta mangrupa hiji peristiwa dina perkembangan manusa, tapi para ahli can bisa nangtukeun anu pasti iraha parobahan éta terjadi (Ekadjati, 1980:165).

Numutkeun inpormasi ti sababaraha sumber, diantarana Sanghyang Siksa Kanda(ng) Karesian (1518 M) bisa dipaluruh yén masarakat di tatar Sunda, mimiti wanoh ka sistim sawah (Nyawah) dina abad ka-16M. Kawas anu aya dina catetan harian VOC (Deaghregister, 9 Desember 1693) nu ngalaporkeun ayana kagiatan nyawah di daérah Indramayu jeung Gebang (De Klein 1931:92).

Catetan munggaran nu dipikawanoh ngeunaan laku lampah nu dilakonan ku Sultan Ageng dina widang tatanén, aya dina taun 1659.

Pajabat Walanda salian ngayakinkeun Batavia, nu ngahariwangkeun sisi stratégis tina pangwangunan terusan ti Walungan Tanara (Cidurian) nepi ka Walungan Ontong Jawa (Cisadané) pikeun kaamananna, ku nambahkeun yén ieu terusan téh teu ngan saukur pikeun sarana komunikasi, tapi ogé pikeun persediaan cai pikeun nyaian sawah-sawah. Ieu pangwangunan téh dimimitian dina bulan Séptémber 1663.

Geus dipikawanoh, yén lumbung geus diwangun dina taun-taun 1635-1636 di belah wétan istana dekeut pasar, nu ayana di lapangan karajaan nu dibéré ngaran darparagi di Banten.

Numutkeun artikel Dede Kosasih nu judulna “Poyok Ungkal” (nu dimuat dina Cupu Manik No.20 2005) yén lamun nilik tina sistem tatanénna, kapan sistim tatanén sawah nu munggaran di Tatar Sunda téh béjana tempatna téh di Conggéang, Sumedang. Nurutkeun katerangan Saléh Danasasmita dina buku “Pakuan Pajajaran”, ari daérah nu pangheulana disawahkeun téh nya Conggéang. Boa-boa, nya Mbah Jerad spk. Anu mokalan jeung nyikalan muka sawah di kampung Cacaban lelewek Conggéang kénéh, nu paeunteung-eunteung jeung Désa Ungkal. Nilik kana kecap cacaban, patalina jeung toponimi, asa deukeut kana kecap ceceb. Ari kecap ceceb téh hartina nancebkeun atawa ngabebeskeun binih. Lamun dina polah nyawah mah pantes pisan ieu téh laku nu keur tandur atawa melak paré téa. Munasabah cacaban téh hartina sarua jeung panyeceban binih paré, cindekna mah tempat melak paré.

BAB III
EUSI

A. Pakasaban jeung Sistim Tatanén masarakat Kanékés

1.        Gambaran Umum

Masarakat kanékés hirup dina hasil tatanén, sistem tatanén anu di pakéna nyaéta sistem ngahuma. Ngagarap taneuh ku sistem sawah mangrupa hal anu teu biasa pikeun maranéhna. Salian tina sistem huma, maranéhna meunang sumber kahirupan tina usaha nyadap kawung pikeun dijadikeun guka beureum, néang madu dileuweung, moro dileuweung, nyair lauk diwalungan, jeung metik buah tina tatangkalan anu gedé, saperti cau, kadu, peuteuy, kalapa, rambutran, jst. Sawaréh ti manéhna jadi pandai pikeun nyieun pakakas tina beusi kayaning bedog, kujang, koréd jst. Masarakat anu awéwéna sawaréh boga usahadina widang ninun bahan di imah ku alat tinun tradisional pikeun nyumponan kabutuhan sandang sorangan hasil tinunan mangrupa bahan, salendang, bahan kabaya, bahan baju lalaki. Geus tangtu diantara maranéhna aya nu miboga kaahlian dina ngawangun imah atawa patukangan.

Umumna mah hasil tatanén téh pikeun nyumponan kabutuhan hirup maranéhna sorangan. anapon kitu, gula bereum, bungbuahan, bedog, jeung madu bisa didagangkeun kaluar. Sedengkeun barang-barang kabutuhan anu can kacumponan ku usaha sorangan mah meuli sorangan contona bahan, lauk asin, uyah, kaca. Lahan huma anu digarap ku maranéhna lain lahan milik sorangan tapi lahan garapeun sorangan. Jadi, ngan hasil garapanna (paré) anu bisa milik sorangan, sedengkeun taneuhna mah teu bisa jadi milik sorangan. Anapon kitu tutuwuhan gedé anu dipelak di salasahiji lahan huma bisa di aku milik manéhna. Ku kituna urang kanékés ngagarap huma dilahan garapan séwang-séwangan.

Kusabab tatanén huma mangrupa hiji-hijina sumber usaha kahirupan urang kanékés, jadi siklus jeung pola ngagarap humana gé mangaruhan pisan kana pola kahirupan manéhna. Cara ngagarap huma maranéhna miboga ciri anu béda jeung cara ngagarap huma dikelompok masarakat nu séjén, bédana téh aya cara miara lingkungan jeung sakitarna lain ngarusak lingkungan alam.

Urang kanékés miboga sistim kalénder anu saluyu jeung pola kagiatan tatanén maranéhna jeung sistim éta téh bener-bener dipaké. Itungan kalénder maranéhna dumasar kana sistim peredaran bulan, siga kalénder islam.

Bulan kahiji dina kalénder urang kanékés bareng jeung kagiatan mimiti di huma nya éta dina mangsa kapat numutkeun kal’ender jawa mah. Dina bulan saterusna sarua jeung runtuyan kalénder jawa nya’eta bulan ka-2 = mansa kalima, ka-3 = mangsa kanem, ka-4 = mangsa katitu, ka-5 = manga kawolu, ka-6 =  mangsa kasanga, ka-7 = mangsa kadasa, ka-8 = hapit kayu, ka-9 = hapit lemah, ka-10 = mangsa kasa, ka-11 = mangsa karo, jeung ka-12 mangsa katig. Jumlah bulan dina kalénder urang kanékés nya éta sapuluh bulan anu dina unggal bulanna aya 30 poé tapi pikeun nyaluyukeun jeung mangsa ayana rasi béntang dina hiji posisi nya éta 359 poé, diseselkeun dua bulan, nya éta dina bulan ka-8 jeung ka-9 kucara dibéré ngaran hapit kayu jeung hapit lemah (Saleh Danasasmita jeung Anis Djatisunda, 1986: 37-38).

Aya pakakas anu digunakeun ku urang kanékés pikeun ngitung kalénder, nya éta kolénjér jeung sastra. Kolénjér téh dijieunna tina papan kurang leuwih ukuranna 6 cm X 25 cm anu dibéré tanda mngrupa titik jeung garis. Sedengkeun sastra dijieunna tina awi atawa papan. Ngan ukur urang kanékés anu bisa maké kolénjér jeung sastra, anu baheulana disebut bujangga.

Urang kanékés biasana ngamangpaatkeun sagala nu aya di alam pikeun itungan kalénder. Sagala nu aya di alam téh nya éta béntang, panon poé, jeung ramat. Lamun awal taun cirina aya béntang kijang (urang jawa nyebutna béntang wuluku), dibelah wétan dina waktu janari (kira-kira jam 04.30). éta kajadian téh ku maranéhna disebut ninggalkeun kidang (mimiti ayana béntang kijang). Dina waktu anu sarua, panon poé aya di belah kalér anu disebut mata poé déngdék kalér salian ti éta sayang lancah kijang anu biasana aya dina jukut nalika nanggalkeun kidang. Tah dina waktu éta maranéhna ngamimitian ngagarap taneuh, kusabab taneuh geus tiis. Nalika ayana béntang kijang dibelah wétan urang kanés mimiti migawé di huma kucara maké pakakas kujang.

2. Daur Ngagarap Huma

A. Jinis Huma

Dumasar kana pungsi, tempat, tingkatan adatna, di Kanékés aya lima jinis Huma, nyaéta : (1) Huma Sérang, (2) Huma Puun, (3) Huma Tangtu, (4) Huma Tuladan, (5) Huma Panamping.

1)        Huma Sérang nyaéta lahan huma anu lokasina aya di daérah Tangtu,  paré hasil ngagarapna husus dipaké pikeun acara kapuunan.

2)        Huma Puun nyaéta huma anu lokasina di daérah Tangtu anu paré hasil garapannana pikeun garapan puun ogé mangrupa jaminan kahirupan puun jeung kulawargana nalika manéhna ngajabat salaku puun.

3)        Huma Tangtu nyaéta lahan huma anu lokasina aya di daérah Tangtu, paré hasil garapanna husus pikeun masarakat anu aya di daérah Tangtu (Kanékés dalam).

4)        Huma Tuladan nyaéta lahan huma anu aya di daérah Panamping anu paré hasil garapanna husus dipaké pikeun kaperluan upacara di daérah Panamping.

5)        Huma Panamping nyaéta lahan huma anu aya di  daérah Panamping anu hasil paré na husus pikeun masarakat Panamping.

Beuki nambahan masarakat Kanékés, utamana orang Panamping ogé beuki teu cukup lahan huma anu di perlukeun. Kukituna, ka béh dieunakeun teu saeutik masarakat Kanékés anu nyéwa lahan huma di luar daérah Kanékés. Sistemna aya anu bagi hasil, aya ogé anu nyéwa lahanna make duit. Salian ti éta, aya ogé masarakat Kanékés anu ditempatkeun ku pamaréntah di luar daérah Kanékés, nempatan lahan urut kebon ogé disadiakeun lahan pikeun ngagarap huma.

B. Daur Ngagarap

Garapan huma di Kanékés ogé ngalaman pundah-pindah tempat, lahan huma anu aya henteu bisa digarap teterusan kulantaran  tingkat kasuburan taneuhna beuki dieu beuki ngurangan. Lahan huma di Kanékés ngan ukur digarap sataun sakali. Lahan human anu geus ditinggalkeun diaranan Jami lamun ditinggalkeunna acan lila, ari lahan huma anu geus ditinggalkeunnana lila mah nyaéta reuma.

Lahan garapan huma bakalan terus pundah-pindah tuluy balik deui ka lahan asalna dina jangka waktu anu ditangtukeun. Di Kanékés lilana puteran ngagarap huma kudu ragrag kana angka ganjil, kulantaran kapercayaannana angka genap mah cenah goréng. Di daérah Tangtu jarak puterannana lumangsyng salila 7 jeung 9 taun. Masarakat Kanékés mere kasempetan pikeun taneuh ngarah bisa subur deui.

Mimitina di Panamping ogé miboga puteran anu sarua jeung daérah Tangtu, tapi kulantaran jumlah masarakat anu beuki dieu beuki loba anu ngabalukarkeun jarak waktu puteran téh teu cukup deui nepika robah jadi 5 taun. Oge kidieunakeun mah jarak waktu puteran téh nepika 3 taun kusabab 2 taunna masarakat Kanékés loba anu ngagarap lahan séwaan diluar daérah Kanékés.

C. Prosés Ngagarap

            Ngagarap taneuh ku system huma merlukeun tahap ngagarap jeung upacara anu leuwih loba dibandingkeun jeung ngagarap taneuh ku system sawah, kulantaran system huma mangrupa proses ngagarap taneuh sacara tradisional anu geus lumangsung lila di tatar sunda, aya na ogé nalika masa pra-islam.

            Ditinggali tina posisi béntang kijang, prosés ngagarap huma di Kanékés tergambar dina sababaraha rumusan-rumusan, nyaéta : kahiji, Tanggal Kidang, Turun Kujang (bintang kijang mimiti muncunghul, turun kujang) hartina nalika bintang kijang muncunghul, éta waktuna mimiti gawé di huma, harita kujang dipaké pikeun ngarit jukut sangkan lahan jadi bersih. Saacan dipaké kujang dimantraan heula ku puun. Kadua, Kidang Rumangsang (bintang kijang mekarna subuh) hartina jukut-jukut jeung régang anu aya kudu geus garing sangkan bisa di duruk. Katilu, Kidang Muhunan (bintang kijang memuncak), hartina kijang anu bangunna ajeg lurus luhureun sitah nalika waktu subuh, nalika tahap anu ieu lahan huma kudu geus bersih sangkan bisa di pelakkan. Kaopat, Kidang Ilang, Turun Kungkang (kijang ngaleungit, turun walang sangit) hartina nalika bintang kijang teu muncunghul deui, osok kaluar hama pare nyaéta walang sangit. Masarakat Kanékés boga kapercayaan yén mangsa éta téh mangsa kaluarna karuhun sarta siluman anu kudu disanghareupan kalayan sagala rupa usaha boh sacara lahiriah boh sacara batiniah.

Dina narawas, patani datang ka lahan nu rék dijadikeun huma. Manéhna milih sababaraha lahan, tuluy netepkeun lahan nu kira-kirana cocok keur manéhna dina éta taun. Tuluy maéhna nyacaran nu barala jeung méré tanda dina huma nu geus dipilih sangkan jalma séjén apaleun yén éta huma téh geus aya nu ngagarap.

Éta lahan téh saméméhna dicacaran heula sangkan huma kacahyaan ku panon poé, tapi dina kagiatan nyacar ieu téh, urang Kanékés teu meunang ngababad tatangkalan nu teuas boh anu leutik atawa nu  badag. Pakakas nu dipakéna gé kudu maké kujang, ulah maké bedog. Ku kituna sistim ngahuma urang Kanékés teu ngarusak kana alam.

Kagiatan nukuh mangrupa ngagaringkeun jukut, atawa naon baé anu saméméhna geus di babadan kucara dipoé. Sanggeus gararing, tuluy dikumpulkeun éta runtah téh dihiji tempat nu engkéna diduruk.

Ngaseuk nya éta nyieun liang leutik dina lahan huma nu maké ukuran nu tangtu. Ukuranana kurang leuwih 150 cm jeung badagna kurang leuwih sakeupeul, tur tungtungna di méncoskeun. Liang-liang leutik téh pikeun melak binih atawa biasana disebut muuhan. Ngaseuk mah dipigawé ku lalaki, sedengkeun muuhan dipigawé ku awéwé. Lamun aya kénéh runtah, éta runtah téh dibawaan, ieu kagiatan téh disebut ngirab sawan.Lamun aya jukut dihuma sanggeus binihna jaradi, nu boga huma sok ngoréd sangkan éta jukut téh teu ngarusak kana paré nu digarapna. Éta jukut nu dikoréd sok di awurkeun di sabudereun paré sangkan jadi pupuk.

Sanggeus paré katinggali asak, éta paré tuluy diala atawa dibuat maké pakakas nu disebut étém. Sanggeus kitu, dipoé nepikeun ka garing tuluy sanggeus garing dibengkeutan. Éta pagawéan téh dipigawé di huma sanggeus dibengkeutan tuluy dibawaan ka kampungna séwang-séwangan tuluy ditendeun di leuit nu tempatna téh teu jauh ti imahna. Sanggeus ditendeun di leuit mah, kagiatan tatanén urang Kanékés téh bérés.

Kagiatan huma urang Kanékés diluhur téh dumasar kana kalender nu dijieun saméméhna. Narawas dina bulan kahiji atawa mangsa kapat dina kalénder Jawa, nyacar dina bulan kadua atawa mangsa kalima,nukuh dina bulan katilu atawa mangsa kanem, ngaduruk dina bulan kaopat atawa mangsa kapitu, ngaseuk dina bulan kalima atawa mangsa kawolu,  ngirab sawan dina bulan ka kadalapan atawa mangsa kasawelas. Ngoréd dina bulan kasalapan atawa mangsa karolas, dibuat dina bulan kasapuluh atawa mangsa kasa, ngunjal dina bulan kasabelas atawa mangsa karo.

Nalika ngagarap huma, urang Kanékés lain ukur gawé ku fisik atawa jasadna hungkul, tapi maranéhna gawé ku cara batin dumasar kana kapercayaan séwang-séwang dina wangun mantra, upacara nyingkahan pantrangan-pantrangan,tur ngerjakeun pituduh pikukuh. Kujang nu rék dipaké pikeun tatanén, saméméhna dimantraan heula ku puun. Nalika méh ngaseuk,  di huma sérang jeung huma tuladan, diayakeun upacara adat heula. Upacara nu dimaksud téh nyaéta:

1.        Nyoo Binih

Nurunkeun binih tina lumbung anu digawéan sapoé saméméh melak paré.nu  nu digawéna nyaéta

Awéwé anu maraké selendang jeung sabuk bodas, digelung ku modél gelung malang, tur maranéhna euweuh nu ngobrol.

2.        Ngahudangkeun Nyi Pohaci ku cara ngucapkeun kekecapan: ”Tabé, Nyi Pohaci Sanghiyang Asri. Hayu urang ngulih ka weweg sampeg, ka mandala pageuh! Mangka tetep, mangka langgeng, balik ka imah beurang kénéh!

3.        Nyoplokkeun paré tina dahanna ku cara diirik atawa ditincakkan di luhur nyiru. Paré anu hapa dipisahkeun jeung paré nu alus.

4.        Méré mantra ka kana paré nu alus nu diwadahan dina dingkul. Carana nyaéta ngayakeun  upacara peuting-peuting, tuluy éta dingkul nu aya paréan dikulilingan ku baris kolot jeung nu maén angklung. Salasahiji jalma nu aya di baris kolot maca mantra tuluy ngabéwarakeun yén maranéhna isukan téh rék ngawinkeun Nyi Pohaci Sanhyang Asri jeung bumi. Jalma nu ngluuhan éta acara ngaku yén manéhna jadi saksi, tuluy ngadu’a sangkan éta kawinan téh suksés tur langgeng. Tuluy dingkul nu tadi téh dioyag-oyag bari diputer-puter ku nu mawa dingkul, dipirig ku musik angklung, laguna téh lagu pangrérémo. Sabada éta musik bérés dipintonkeun, dingkul nu eusina paré tadi téh di bawa ka jero imah, geus dibawa ka jero imah mah upacarana bérés.

Isukna, kurang leuwih jam 05.30 isuk-isuk, paré nu keur peuting téh dibawa ka huma sérang atawa ka huma tuladan ku cara diaping ku opat urang nu maké saléndang bodas dipirig ku angklung, laguna lagu pileuleuyan. Di luhur binih paré téh diteundeunan siki picung, siki muncang, dua rupa kerang, jeung kembang karang nu dianggap kaulinan Nyi Pohaci.

Sajolna di huma, kabéh sora téh eureun.  Tuluy dingkul paré diteundeun di pupuhunan, salega kurang leuwih saméter persegi, anu ditandaan ku awi, kurang leuwih panjangna téh saméter. Éta awi téh dibeulit ku tali naga, tuluy tuntungna dihias ku daun kawung ngotra, maké beulitan bintana. Sakapeung mah éta awi téh dibungkus ku bahan bodas. Dina pupuhunan diteundeunan ogé ku tutuwuhan saperti:hanjuang, pacing, bubuay, hoé séél, kihuru, parahulu, bangban jeung panglay. Aya ogé rurujakan, sisir kayu, keris, kaca, kalapa, tangkal cau anakna.

Sanggeus éta téh tuluy ngukus, nyaéta meuleum kai anu haseupna téh jadi seungit. Maksud diayakeunna ngukus téh pikeun méré sasajén jeung ménts du’a restu ka nu Maha Kawasa.Nu mawa binih maca mantra nu dipirig ku angklung. Tah sanggeus ngukus bérés mah kokolot téh nyieun aseuk, nu tungtungna téh dibéré minyak seungit. Éta aseuk téh dipaké pikeun ngaliangan 7 liang di jero pupuhunan, 7 liang deui di luar pupuhunan. 7 liang nu aya di jero pupuhunan téh nu 2 liangna dipak1 pikeun melak paré konéng, nu 5 liang deuina dipelakan paré Linggasari. Sedengkeun 7 liang nu di luar pupuhunan mah dipelakan paré beureum. Liang nu di jero pupuhunan dianggap beuheung jeung sirah, sedengkeun liang di luarna mah dianggap leungeun Nyi Pohaci. Bérés wé upacara kawinan Nyi Pohaci téh salaku simbol ngamimitian melak paré. Sanggeus éta, huma sérang jeung huma tuladan téh dipelakan kabéh. Geus bérés melakan paré mah maranéhna sasalaman, ngadahar seureuh babarengan jeung dahar babarengan.

Dina soal miara paré, urang Kanékés kacida ngajaga ka alamna téh. Cara miara alamna ku cara lahir jeung batin. Ku cara lahiriah nyaéta lahan huma teu pernah dipacul kusabab dilarang, jadi taneuhna téh tara longsor. Areng atawa sésa tina sampah nu dibeuleumna téh dijadikeun pupuk tutuwuhan. Lamun aya paré nu keuna ku hama, maranéhna maké ramuan ubar pikeun ngubaran éta hama. Nyaéta ku cara numbuk pucuk daun cangkudu, pucuk bangban, kulit tangkal bangban, kulit tangkal jéngjéng, jeung daun karuhang anu ditinyuh ku cai cuka. Éta ramuan téh dicipratkeun kana gundukan paré unggal burit.

Lamun miara paré ku cara batiniah, nyaéta ku cara mintonkeun seni pantun lakon Linggarsari Kolot, jeung seni angklung, sarta nyadiakeun alat musik mangrupa kolécér nu dipasang dina hiji awi di daérah Pnamping jeug calintuh nyaéta awi nu aya liangan, tuluy mun keuna ku angin téh sok disada, éta mah di daréh nu tangtu. Sakwéh seni musik diayakeun pikeun ngahibur Nyi Pohaci Sanghyang Sri. Nalika umur paré opat bulan, urang Kanékés sakulawargana sok cicing di huma pikeun nungguan paré nepi ka paré bisa dipanén. Salila nungguan paré, maranhna ulah ngalakukeun hubungan suami istri, pikeun ngahargaan Nyi Pohaci.

Nepi ka ayeuna, can pernah aya jalma nu kalaparan di sabudeureun urang Kanékés. Malah mah béas nu dipasak jeung didahar téh lolobana mah béas tina hasil panén sababaraha taun saméméhna. Ku cara kitu, paré hasil ngagarap manéhna ngaleuwihan kabutuhan hirupna. Sering kareungeu yén urang Kanékés mah loba ngabantuan masarakat luar ku cara méré paréna.

B.. Pakasaban jeung Sistim Tatanén di Kampung Naga

Kagiatan ékonomi nu jadi mayoritas masarakat Kampung Naga salila ieu nyaéta tatanén jeung nyieun karajinan anu bahanna tina awi. Dua kagiatan éta dijadikeun pangupah jiwa nu utama maranéhna pikeun nyumponan kabutuhan sapopoé.

            Salian ti éta, aya ogé masarakat anu miara domba, hayam, atawa miara lauk di balong, sarta aya ogé masarakat anu muka warung. Tapi jumlahna ngan saeutik, nu matak ngabalukarkeun nyieun karajinan jeung tatanén téh jadi dua kagiatan anu salila ieu jadi pangupa jiwa nu utama.

1.    Sistem Tatanén Tradisional

Dina masarakat patani tradisional, sistem tatanén masarakat Kampung Naga masih kénéh kacida basajan. Jadi sistem tatanén masarakat Kampung Naga mah masih kénéh gumantung kana kadaharan sapopoéna. Ku sabab kitu, melak paré jadi leuwih punjul ti batan jeung jenis pepelakan séjénna.

Lamun boga paré, jalma ngarasa leuwih aman. Paré atawa béas sakaligus jadi ukuran beubeunangan maranéhna. Ku sabab paré atawa béas miboga niléy nu stratégis dina masarakat patani tradisional,paré dianggap sabagé titisan Déwi Sri Pohaci, cicirén kasuburan patani. Ku sabab kitu, beuki lega sawah hiji jalma, mangka patani bakal dianggap beuki beunghar. Hirupna beuki makmur.

Tapi anu jadi bangbaluh masarakat Kampung Naga téh, nya éta lega lahan tatanénna ngan 6 héktar. Anu jumlah masarakatna 102 kapala kulawarga(KK), jadi rata-rata lahan tatanéna nya éta kira-kira ngan 297 méter persegi unggal KK.

Salian ti heureutna lahan tatanén anu aya, masih aya paktor séjénna anu mangaruhan kana tingkat karaharjaan maranéhna. Paktor éta téh nya éta balukar tina tradisi, sistem tatanén tradisionl anu diniléy leuwih ékonomis. Ngolah taneuh cukup ku ngagunakeun pakakas nu basajan, tur cukup ku tanaga sadudulur atawa tatangga deukeut nu aya di lingkungan masarakat Kampung Naga.

Dina ngolah taneuh contona, maranéhna henteu ngagunakeun tracktor, tapi ngansaukur ngagunakeun pacul. Sedengkeun, tanaga anu dipaké dina ngolah taneuh nya éta ti kulawargana sorangan. Atawa dumasar kana usaha silih tulungan jeung sasama masarakat séjénna bari jeung teu silih itungan, komo bari jeung kudu mayar mah.

Prosés ieu masih dipaké dina sababaraha tahap kagiatan satuluyna, nepi ka paré dipanén, tuluy dipoé jeung diasupkeun ka goah. Tapi, ku sabab dina tradisi maranéhna paré henteu ngan saukur dinggap sabagé komoditas utama, mangka dina unggal tahap kagiatan tatanén, biasana diayakeun upacara ritual, ku cara nyadiakeun sasajén.

a.        Paré salaku Perwujudan Dewi Sri Pohaci

Di wewengkon tatanén hususna anu patanina tradisional kénéh, paré téh dianggap pepelakan anu nyilokakeun Déwi Sri Pohaci nu mawa karaharjaan pikeun umat manusa. Di sawatara tempat, Déwi Sri Pohaci miboga sababaraha ngaran. Di daérah kalér jawa Barat, Déwi Sri Pohaci disebut Déwi Sri atawa Nyi Sri Pohaci. Tapi aya ogé anu nyebut Nyi Pwah Aci.

Carita ngeunaan Déwi Sri Pohaci aya dina carita pantun. Dina éta carita, eusina téh nyaritakeun ngeunaan awal gubragna Déwi Sri Pohaci nepi ka maotna.

Carita rahayat anu sumebar di wewengkon patani tradisional éta, ngajadikeun budidaya paré téh ngaliwatan prosés anu dibarengan ku upacara-upacara ritual. Malahan mah éta upacara geus lumangsung ti mimiti rék ngolah sawah nepi ka ahui usum panén datang jeung hasil panén diteundeun ka goah.

b.        Nangtukeun Waktu

Di wewengkon nu lahan tatanénna geus ngagunakeun sistem irigasi, mimiti turun ka sawah ditangtukeun dumasar kana jadwal ngabagi cai, anu ngamalir ti bendungan. Tapi sawatara wewengkon anu lahan tatanénna gumantung kana sumber cai nu aya di sabudeureunnana, masarakat Kampung Naga nangtukeun mimiti ngolah sawah dumasar kana usum.

Dina sataun, maranéhna ngabagi jadi dua belas bulan atawa dua belas mangsa. Dua belas mangsa éta nya éta, kasa, karo, katiga, kapat, kalima, kanem, kapitu, kawolu, kasanga, kasadasa, desta, jeung sada. Pikeun mikanyaho iraha waktu nu merenah piekun nyawah, diantarana ngaliwatan élmu palintangan. Misalna, lamun maranéhna geus nempo béntang wuluku di lengi belah kidul, mangka nyawah bisa dimimitian.

Hal éta ku lantaran rasi béntang téh saupama dihijikeun antara nu hiji jeung nu lianna, bakal aya gambar wuluku. Béntang wuluku mangrupa isarat rék datangna usum hujan.

c.         Megat Solokan

Sanajan kawatesan ku cai, sabenerna mah geus pasti hujan bakal turun, tapi ku sabab nasib unggal jalma teu sarua, mangka waktu anu paling alus masih kudu diitung dumasar kana kalahiranana. Saupama geus dipikanyaho, maranéhna bakal turun ka sawah, ngatur cai nepi ka taneuh kakeueum salila sababaraha poé. Taneuh jadi biyé jeung babari dipacul. Saenggeus diratakeun, dina salah sahiji pojok sawah, disiapkeun tempat pikeun pabinihan.

Saenggeus umurna 25 atawa 30 poé, binih paré téh dicabut, tuluy dipelakeun deui, anggangna 25 x 25 cm. prosés melak deui éta binih disebutna tandur.

Saméméh asup kana mangsa panén, paré di sawah téh sahenteuna ngalaman dua kali ngarambét atawa meresihan jukut anu aya di sisi-sisi paré. Salah sahiji tarékah sangkan hasil panén nyugemakeun nya éta nyadiakeun sasajén anu disebut ngarujakan

Narujakanasalnatinakecaprujakanudibéréawalannga- jeungahiran –an. Artinasaruajeungnyadiakeunsasajénrujak,sababanggaapanmaranéhna, paréanukeurayadinamangsakembangantéhliribaratDéwi Sri Pohacianukeurhamilngora.

Prosésnyadiakeunsasajéntéhmasihkénéhdilakonan, nalikaparédipanénnepikadipoéturdibeungkeutandinabeuratanugeusditangtukeun, saméméhdiasupkeunkaleuit. Unggalbeungkeutan rata-rata beuratna 4,5 kg jeungdisebutsaeundan. Unggalduaeundan, dihijikeunjadisageugeus.

Kiwari, caraneundeunhasilpanénleuwihgampang. Paréanugeusmeunangmanéntuluydijadikeungabahheula.Tuluydipoé, étagabahtéhditeundeundinakarung. Karung-karung nu eusinagabahtéhtuluyditeundeun di goah.

GoahtéhdianggapsabagétempatcicingnaDéwi Sri Pohacijeungsakaligusjadidaérahkakawasaanawéwé.Di étarohangan, nganawéwéanubogapancénpikeunjadipangurusna.Peranawéwédinaneundeunkabutuhankadaharandisaruakeunjeungpadaringan. Padaringanatawapabéasantéhhartinanyaétatempatneundeunbéas.

      

d.        Jenis Paré nu dipelak

Sanajan ti taun 1960-an pamaréntah geus ngawanohkeun variétas punjul anu miboga sababaraha kapunjulan, tapi masarakat Kampung Naga mah leuwih milih binih paré lokal.paré variétas punjul sok disebut paré ségon. Tapingaransabenernamahgeusteurélevandeui, sababbéasimporgeushenteudidatangkeunti Saigon kawasdinataun 1960-an. Istilahieuayalantaran Indonesia pernahngalamankesulitanpangan, nepika kudu ngadatangkeunbéasti Saigon. Ku létahurangSundamah Saigon téhrobahjadiségon.

       Sanajangeusdiakuyénvariétaspunjulbisaningkatkeunproduktipitas, tapinaéknateusaluyujeungbiaya-biayaanudikaluarkeunpikeunpupuk, péstisidajeungbiayangurusséjénna.Sabalikna, binihparélokalmahgeusdiakuyénproduktipitasnahandapjeungumurnaleuwihlila. Tapibiayaproduksinadianggapleuwihmurahsababteuperlulobaasupan.Sedengkeunsawahanutingkat kasuburananaleuwihhandap, nganngahasilkeun 6-7 kg gabah per bata.Sabata téh saruajeung 14 méterpasagi.

Jenisparélokal nu dipelaknyaétaRégol, Jamblang, Lokcan, Ketan, jsb.Sanajanmaranéhnangakuyénproduktipitasnahandap, tapijenisparélokalmibogakapunjulansababsangunakarasaleuwihpulen, jadiharganaogéleuwihmahal.

BAB IV
PANUTUP

A. Kacindekkan

Tatanén asal kecap tina tani anu hartina tatanian, ngalaman parobahan morfologis jadi kecap tatanén. Tatanén atawa tani, mangrupa hiji tempat pikeun melak tutuwuhan. Tatanén leuwih museur kna sawah atawa melak paré, aya ogé kecap tatanén anu dipaké  pikeun ngebon.

Masarakat kanékés hirup dina hasil tatanén, sistem tatanén anu di pakéna nyaéta sistem ngahuma. Ngagarap taneuh ku sistem sawah mangrupa hal anu teu biasa pikeun maranéhna. Salian tina sistem huma, maranéhna meunang sumber kahirupan tina usaha nyadap kawung pikeun dijadikeun guka beureum, néang madu dileuweung, moro dileuweung, nyair lauk diwalungan, jeung metik buah tina tatangkalan anu gedé, saperti cau, kadu, peuteuy, kalapa, rambutran, jst.

Kagiatan ékonomi nu jadi mayoritas masarakat Kampung Naga salila ieu nyaéta tatanén jeung nyieun karajinan anu bahanna tina awi. Dua kagiatan éta dijadikeun pangupah jiwa nu utama maranéhna pikeun nyumponan kabutuhan sapopoé.

            Salian ti éta, aya ogé masarakat anu miara domba, hayam, atawa miara lauk di balong, sarta aya ogé masarakat anu muka warung. Tapi jumlahna ngan saeutik, nu matak ngabalukarkeun nyieun karajinan jeung tatanén téh jadi dua kagiatan anu salila ieu jadi pangupa jiwa nu utama.

B. Saran

Kabudayaan mangrupa hiji hal anu penting pikeun dimumulé ku urang saléréa. Kabudayaan nu aya ayeuna kudu diwariskeun ku cara turun tumurun, sangkan éta kabudayaan téh moal leungit nepi ka ahir jaman. Urang salaku nu narima éta kabudayaan ogé kudu maké jeung nurunkeun deui ka generasi saterusna.

Sistim tatanén nu aya di Kampung Naga jeung Kampung Baduy kudu diturutan ku urang. Sabab maranéhna tatanén téh tara bari ngarusak alam. Alam kacida pentingna keur manéhna, jadi euweuh anu wani ngarusak éta alam.

BAB V
DAPTAR PUSTAKA

Ekadjati, Edi. S. 2005. Kebudayaan SundaSuatu Pendekatan Sejarah. Bandung: Pustaka

       Jaya

----------------. 2005. Kebudayaan Sunda Jaman Pajajaran. Bandung: Pustaka Jaya

Guillot, Claude. 2008. Banten Sejarah dan Peradaban Abad X-XVII. Jakarta: Kepustakaan

Popouler Gramedia

Sagita, Eva Sulistina. 2007. Istilah Tatanén di Wilayah Kecamatan Karang Tengah

Kabupatén Cianjur pikeun Bahan Pangajaran  Kandaga Kecap Basa Sunda di SMP. Skripsi Sarjana Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni Universitas pendidikan Indonesia. Bandung: Tidak diterbitkan.

Suganda, Her. 2006. Kampung Naga. Bandung: Kiblat

Wahyuni, Dini. 2001. Kandaga kecap istilah tatanén nyawah di kacamatan ciamis kabupaten

ciamis (tilikan struktur jeung semantik). Skripsi Sarjana Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni Universitas pendidikan Indonesia. Bandung: Tidak diterbitkan